شپش سر

شپش سر در گذشته ای نه چندان دور یک همراه دائمی انسان محسوب می شده است. هر چند با افزایش سطح بهداشت و تغییر سبک زندگی شیوع آن نسبت به گذشته ها کمتر شده است اما چندان ناشایع هم نیست و حتی در بین افراد با سطح اقتصادی و اجتماعی بالا هم دیده می شود. احتمالا شما هم شاهد گرفتاری خودتان یا نزدیکانتان با این بیماری بوده اید.  شاید دلیل اصلی از بین نرفتن این بیماری، مسری بودن شدید آن است. در این مطلب قصد داریم درباره پیشگیری، تشخیص و درمان شپش سر اطلاعات علمی و صحیحی در اختیار شما قرار دهیم. در این مقاله پاسخ سوالات زیر را خواهید یافت:

• شپش سر چیست و چگونه منتقل می شود؟
• شپش سر چه علائمی دارد؟
• چطور شپش سر را تشخیص دهیم؟
• چگونه فرق بین شوره سر و تخم شپش را بفهمیم؟
• شپش سر چگونه درمان می شود؟

شپش سر چیست؟

شپش حشره‌ای کوچک با  شش پا و بدون بال است. زندگی این حشره به شکل انگلی است یعنی برای زنده ماندن به وجود یک میزبان احتیاج دارد. این انگل خون انسان را می‌مکد. آنچه ما به عنوان بیماری شپش سر می شناسیم در واقع  عفونت انگلی موهای سر است که توسط شپش ایجاد می‌شود.

شپش ماده روزی 5 تا 10 تخم روی بدنه مو می‌گذارد و 30 روز زنده می‌ماند. به تخم‌های شپش نیت یا رشک گفته می شود. رشک ها محکم به مو چسبیده‌اند و برخلاف شوره نمی‌شود راحت آن ها را از مو جدا کرد. روش افتراق بین شوره و تخم شپش هم همین است. یعنی اگر ذرات سفید روی مو به راحتی جدا شوند، شوره یا پوسته های خود سر هستند.

شپش سر چگونه منتقل می شود؟

• عفونت شپشی سر بشدت مسری است و تماس مستقیم مو با شپش یا تخم آن روش اصلی انتقال عفونت است. در کل، عفونت از طریق تماس نزدیک سر با سر و وسائل (شانه، روسری، بالش) و بویژه وسائل تزئینی سر که دخترها با هم تعویض می‌کنند، منتقل می‌شود. باید بدانید که حتی سشوار می تواند سبب انتقال شپش به هوا و انتشار آن بشود.
• با این که شپش سر خون انسان را می‌مکد، اما بیماری منتقل نمی‌کند.
• عفونت شپشی سر اغلب توسط معلم مدرسه یا پرستار مدرسه تشخیص داده می‌شود.
• دختر بچه‌ها بیشتر از پسر بچه‌ها دچار شپش سر می‌شوند.

شپش سر چه علایمی ایجاد می کند؟

• کسی که دچار شپش سر شده است، از خارش شدید پوست سر، به خصوص پشت گوش‌ها و بالای گردن شکایت دارد.
• یادتان باشد، اولین بار که  شپش وارد موهای سر شود، ممکن است 2 تا 6 هفته طول بکشد تا خارش شروع شود. اما در بارهای بعد خارش در مدت 1 تا 2 روز شروع می‌شود.
• دیدن خود حشره در موی سر مشکل است، اما می شود نیت‌ها (تخم های شپش یا رشک ها) را دید که به موها متصل هستند و راحت جدا نمی‌شوند.
•  تخم یا نیت زنده قهوه‌ای رنگ است، در حالی که تخم بدون حشره سفید است.
• گاهی اوقات عفونت پوست سر (در نتیجه خارش و آسیب دیدن پوست سر و وارد شدن باکتری ها به آن) هم دیده می‌شود. این عفونت می‌تواند به شکل زردزخم باشد.
• گاهی حرکت شپش روی پوست سر احساس می شود.

اگر بخواهید موی فردی مانند یک کودک را برای شپش سر بررسی کنید، موها را به صورت دسته دسته به خصوص در پشت گوش و پشت سر نگاه کنید. روی موها به دنبال ذرات سفید یا قهوه ای رنگی باشید که به ساقه مو چسبیده اند و به راحتی جدا نمی شوند. برای جدا کردن تخم شپش باید آنها را با ناخن یا نوک انگشتان بگیرید و به سمت انتهای مو بکشید در حالیکه ششوره یا پوست سر به راحتی از مو جدا می شود

اگر بخواهید موهای خودتان را بررسی کنید می توانید از آینه استفاده کنید. یک راه دیگر این است که یک کاغذ یا سفره سفید را پهن کنید و کنار یا روی  آن بنشینید سپس در حالیکه سرتان را به سمت آن خم کرده اید با یک شانه ریز که ترجیحا فلزی باشد موهایتان را روی کاغذ سفید شانه کنید تا ذراتی که از موی شما جدا می شوند روی کاغذ بریزند. در این حالت اگر شپش زنده هم وجود داشته باشد روی کاغذ حرکت می کند و دیده می شود. همین کار را برای کودکتان هم می توانید انجام دهید. حتما دو نکته را رعایت کنید:

• دستکش بپوشید
• از یک شانه برای همه استفاده نکنید و اگر فقط یک شانه دارید حتما آنرا قبل از استفاده مجدد به دقت با آب داغ تمیز کنید.

شپش سر چگونه درمان می‌شود؟

در مورد درمان شپش سر به این نکات مهم توجه کنید:

1. تمام افراد خانواده باید درمان شوند حتی کسانی که علامتی ندارند.
2. وسائل شخصی (گیره سر، ملحفه، لباس‌ها) باید 10 دقیقه با آب داغ شسته شوند و در دمای بالا خشک شوند (اتو شوند).
3. وسائلی را که قابل شستشو نیستند، باید حداقل سه روز در کیسه نایلونی در بسته نگه داشت.

درمان با یکی از داروهای زیر انجام می شود:

1. اولین دارو پرمترین 1% است که اغلب داروی انتخابی است. در صورت شکست درمان می‌توان از پرمترین 5% استفاده کرد. پرمترین 1% به صورت محلول یا شامپو وجود دارد و باید تمام موها کاملا به آن آغشته شده و برای 10 دقیقه روی موها بماند و بعد شسته شود.  یک هفته بعد باید مجددا درمان تکرار شود تا تخمهایی که به شپش تبدیل شده اند هم کشته شوند.
2. داروی دیگر لیندان است. شامپوی لیندان باید برای 5 دقیقه روی سر بماند و سپس شسته شود. مجددا درمان باید یک هفته بعد تکرار شود.
3. محلول دایمتیکون نیز برای درمان شپش سر استفاده می شود. محلول دایمتیکون 4 درصد باید 8 ساعت روی موها بماند. به دلیل روان بودن محلول بهتر است بعد از آغشته کردن کامل موها یک کیسه پلاستیکی یا کلاه حمام روی موها کشیده شود.
4. محلول مالاتیون بسرعت شپش‌ها و تخم‌ها را از بین می‌برد. برای درمان شپش‌های مقاوم به پرمترین از مالاتیون استفاده می‌شود. دارو 12-8 ساعت روی سر می‌ماند و 9-7 روز بعد تکرار می‌شود.
5. با تجویز پزشک می‌توان برای درمان از تک دوز ایورمکیتن استفاده کرد.

• روش های درمانی دیگری هم برای شپش سر وجود دارد:

1. می شود شب مایونز یا وازلین روی سر مالید و کلاه حمام روی سر گذاشت و خوابید! با این کار نیت ها کشته نمی‌شوند، بنابراین باید هر هفته برای 4 هفته درمان را تکرار کرد.
2. می شود موها را تراشید و به این ترتیب از دست شپش خلاص شد.

• جدا کردن نیت ها از موها کار مشکلی است. می شود از شامپوی مخصوص این کار بعد از درمان با داروهای ضد شپش استفاده کرد. محلولی که از رقیق کردن سرکه با آب ایجاد می شود هم می تواند کمک کند تا تخم های شپش از سر جدا شوند. بعد از آغشته کردن مو به محلول باید با شانه ریز و ترجیحا فلزی موها را شانه کنید تا رشکها جدا شوند.