احتمالا بارها اسامی همچون کرم مرطوب کننده یا کرم آبرسان یا محصولات مرطوب کننده یا نرم کننده پوست را شنیده اید. اما شاید ندانید که چه فرقی بین مرطوب کننده ها و آبرسانها وجود دارد یا چه مرطوب کننده ای مناسب پوست شماست. شاید هنگام خرید مرطوب کننده ندانید چطور بدون توجه به تبلیغات برندهای مختلف محصولی را که برای پوست شما مناسبتر است انتخاب کنید. ترکیبات مختلف گیاهی و حیوانی و شیمیایی که برندهای گوناگون به شکل گسترده تبلیغ می کنند چه تاثیری در رطوبت و سلامت پوست دارد؟ آیا اصلا موثر است یا فقط تبلیغات بدون پایه علمی است؟ استفاده از مرطوب کننده ها چه نقشی در جوانسازی پوست دارد؟ در این مطلب قصد داریم شما را با اصول علمی در مورد رطوبت پوست و محصولات مرطوب کننده پوست آشنا کنیم. پس اگر میخواهید پاسخ این سوالات و سوالهای دیگر را بر اساس منابع علمی بدانید در ادامه این مطلب همراه ما باشید. در این مقاله به مباحث زیر پرداخته خواهد شد:
- ساختمان پوست و رطوبت پوست
- علل خشک شدن پوست
- ویژگیهای پوست خشک
- عوامل طبیعی برطرف کننده خشکی پوست
- انواع مرطوب کننده ها
- نحوه انتخاب مرطوب کننده مناسب
- نحوه استفاده صحیح از مرطوب کننده ها
- تفاوت مرطوب کننده های بدن با صورت
نکاتی در مورد ساختمان پوست
قبل از اینکه وارد بحث اصلی شویم باید ساختار پوست را بشناسیم.پوست از سه لایه تشکیل شده است:
- اپیدرم: سطحی‌ترین لایه پوست است. در پائین‌ترین قسمت این لایه، سلول‌ها بطور مداوم تکثیر می‌شوند و سلول‌های جدید تولید می‌کنند و سلول‌های جدید سلول‌های قدیمی‌تر را به قسمت‌های بالاتر اپیدرم می‌رانند تا در نهایت به لایه کراتینی برسند که سطحی‌ترین لایه اپیدرم است.
- درم: زیر اپیدرم قرار دارد و از آن ضخیم‌تر است و عمدتا از الیاف کلاژن و الاستین ساخته شده است. عروق خونی، اعصاب، غدد عرق، غدد چربی و ریشه‌های مو در این لایه قرار دارند.
- زیر پوست: از سلول‌های چربی تشکیل شده است و زیر درم قرار گرفته است.
نکاتی در مورد رطوبت پوست
حدود 80% ازپوست زنده (اپیدرم و درم) از آب تشکیل شده است. خارجی‌ترین لایه پوست (یعنی لایه کراتینی) از سلول‌های مرده تشکیل شده است و کمترین مقدار آب را دارد (10-30%).
زمانی که محتوای آب پوست در حد طبیعی باشد، پوست ظاهر نرم، صاف و درخشان خواهد داشت. در این حالت پوست مختصری متورم است و به همین دلیل سطح آن صاف می‌شود و خطوط ظریف آن ناپدید می‌شوند. در پوست طبیعی آب بطور مداوم از لایه‌های عمقی به سطح می‌رود و از سطح تبخیر می‌شود.
چرا پوست خشک می‌شود؟
خشکی پوست شایع است و بیشتر افراد، گاهی اوقات خشکی پوست را تجربه می‌کنند. خشکی پوست می‌تواند دو علت اصلی داشته باشد: اول علل خارجی و دوم تغییر در توانایی پوست برای حفظ رطوبت.
- علل خارجی خشکی پوست: از جمله اصلی‌ترین عوامل خارجی که سبب خشکی پوست می‌شوند، می‌توان به خشک بودن محیط و در معرض باد بودن، اشاره کرد. توجه داشته باشید که روش‌های گرمایشی مصنوعی در داخل منازل، رطوبت نسبی محیط را کاهش می‌دهند و به همین دلیل پوست در زمستان خشکتر می‌شود. از جمله دیگر تاثیرات خارجی که سبب خشکی پوست می‌شوند، می‌توان به شستشوی مکرر و تماس با مواد خاص (مانند حلال‌ها) اشاره کرد. شاید برایتان این سوال پیش بیایید که چطور شستشوی زیاد که در واقع تماس زیاد با آب است، پوست را خشک می کند؟ شستشوی مکرر سبب می‌شود تا لایه روغنی که از پوست محافظت می‌کند، از بین برود و آب موجود در پوست تبخیر شود. همچنین در برخی از مشاغل(مثل خانمهای آرایشگر)، به سبب تماس مکرر با دترژن‌ها و حلال‌ها لایه روغنی محافظ پوست از بین می‌رود و پوست خشک می شود.
- ناتوانی پوست در حفظ رطوبت: با افزایش سن، تغییراتی در پوست ایجاد می‌شود که توانایی آن را در حفظ رطوبت کاهش می‌یابد و پوست خشکتر می شود. همچنین در برخی از بیماری‌ها پوست نمی‌تواند آب طبیعی خود را حفظ کند و افراد مبتلا دچار خشکی پوست می شوند.
پوست خشک چه مشخصاتی دارد؟
پوستی که محتوای آب کمی دارد، ظاهری خشک و ترک خورده و خشن پیدا می‌کند و بر روی آن پوسته دیده می‌شود. در چنین پوستی خطوط ظریف واضح‌تر هستند. بیمار خشکی پوست خود را احساس می‌کند و گاه دچار خارش می‌شود. یادتان باشد که پوست خشک بیشتر مستعد ابتلا به عفونت‌های باکتریایی و ویروسی است.
مرطوب کنندهها چه اثر مفیدی بر روی پوست دارند؟
استفاده از مرطوب کنندهها می‌تواند به صورت‌های مختلف برای پوست مفید واقع شود:
- مرطوب کنندهها مانع تخریب پوست در اثر خشکی می‌شوند.
- مرطوب کنندهها از پوست محافظت می‌کنند: لایه روغنی نازک روی سطح پوست می‌تواند از پوست در برابر تماس با عوامل محیطی نظیر گرد و غبار، آلودگی و ذرات دوده محافظت کند.
- مرطوب کنندهها بطور موقت سبب بهتر شدن ظاهر پوست می‌شوند: زمانی که به پوست رطوبت کافی می‌رسد، بطور موقت ظاهری با طراوت‌تر و صاف‌تر پیدا می‌کند و از آن‌جا که در اثر رطوبت تورم مختصری دارد، سطح آن کشیده شده، خطوط ظریف از بین می‌روند. همچنین منافذ پوست هم کوچک‌تر می‌شوند.
توجه داشته باشید که هر فردی نیاز به استفاده از مرطوب کننده ندارد و در بیشتر موارد مرطوب کنندهها برای افرادی که پوست چرب دارند، کارآیی ندارند. با این حال، در هنگام حضور در محیط‌های خشک (آب و هوای خشک و باد سرد)، این افراد هم ممکن است نیاز به مرطوب کننده پیدا کنند. در افراد مسن پوست خشکتر است و ممکن است لازم باشد بیشتر از مرطوب کنندهها استفاده کنند.
چه عوامل طبیعی مانع خشکی پوست می‌شوند؟
در حالت طبیعی دو عامل زیر بطور طبیعی مانع خشکی پوست می‌شوند:
- لایه محافظ روغنی پوشاننده سطح پوست (لایه چربی): لایه چربی تبخیر آب از پوست را کاهش می‌دهد و بصورت نوعی لایه پوشاننده روی لایه کراتینی پوست قرار دارد. این لایه چربی دو منبع دارد: اول سبوم یا ماده مترشحه توسط غدد چربی (سباسه) پوست و دوم چربی‌هایی که در حین روند تکامل پوست تولید می‌شوند (سلول‌های اپیدرم از پائین به بالا حرکت می‌کنند و در حین این حرکت، تغییرات شیمیایی در آن‌ها روی می دهد و در نهایت این سلول‌ها می‌میرند؛ در طول این مسیر، محصولات چرب تولید می‌کنند).
- فاکتور مرطوب کننده طبیعی یا NMF: فاکتور مرطوب کننده طبیعی ترکیبی از مواد مختلفی است که در پوست تولید می‌شوند: این ترکیبات محتوای آب لایه کراتینی را حفظ می‌کنند. از جمله مواد تشکیل دهنده فاکتور مرطوب کننده طبیعی می‌توان به اوره، اسید لاکتیک، اسید گلیکولیک و فسفولیپیدها اشاره کرد.
مرطوب کنندهها چه انواعی دارند؟
نمی‌توان به کمک آب (به عنوان مثال استفاده از پارچه مرطوب روی پوست یا آب ریختن روی پوست)، رطوبت را به پوست بازگرداند(معمولا این کار پوست را خشک تر هم می کند). برای حفظ رطوبت پوست باید از مرطوب کنندهها استفاده کرد.
مرطوب کنندهها دو نوع هستند:
- پوشاننده‌ها: مواد پوشاننده لایه‌ای روغنی روی پوست ایجاد و لایه چربی خود پوست را تقویت می‌کنند و به این ترتیب مانع تبخیر آب پوست می‌شوند. لایه کراتینی در زیر لایه روغنی خیس می‌خورد و از آب اشباع می‌شود. بویژه اگر از پوشاننده‌ها بلافاصله بعد از شستشو استفاده شود، تاثیر بیشتری خواهند داشت، زیرا یک لایه آب در زیر آن‌ها به دام می‌افتد. از جمله پوشاننده‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- چربی‌هایی که از مواد معدنی بدست می‌آیند مانند پارافین و وازلین
- موادی که از چربی حیوانی بدست می‌آیند مانند لانولین
- روغن‌های گیاهی مانند روغن زیتون
روغن‌های گیاهی کمتر از روغن‌های حیوانی یا روغن‌های معدنی پوشاننده هستند (اما در هر حال به قدر کافی حالت پوشانندگی دارند).
- آبرسانها: آبرسانها آب را جذب می‌کنند: برخی از مواد این گروه می‌توانند در لایه کراتینی نفوذ کنند و محتوای آب این لایه را افزایش بدهند. برخی دیگر نمی‌توانند در لایه کراتینی نفوذ کنند، اما نوعی لایه جاذب آب روی پوست بوجود می‌آورند.بنابراین آبرسانها نوعی از مرطوب کننده ها هستند. توجه داشته باشید که در محیط‌های خشک، ترکیبات آبرسان بیشتر از خود پوست آب جذب می‌کنند تا محیط؛ اما در محیط‌های مرطوب، از محیط آب می‌گیرد و کاملا موثر هستند. بنابراین بطور خلاصه در محیط‌های سرد و خشک، تاثیر مواد آبرسان به اندازه مواد پوشاننده نیست. پس برای این که مرطوب کننده برای محیط‌های سرد و خشک هم موثر باشد، باید حاوی ترکیبات پوشاننده و آبرسان باشد. مرطوب کننده‌هایی که برای استفاده روزانه تولید می‌شوند، معمولا تنها از مواد جاذب آب تشکیل شده‌اند. این نوع مرطوب کنندهها را مرطوب کننده‌های غیر روغنی می‌نامند. از جمله آب‌رسان‌های مختلف می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ترکیباتی که مولکول‌های کوچکی دارند و بطور موثر آب را جذب می‌کنند: مانند گلیسیرین، سوربیتول و پروپیلن‌گلیکول.
- ترکیباتی که مولکول بزرگی دارند و نمی‌توانند در لایه کراتینی نفوذ کنند، در عوض لایه‌ای جاذب آب روی پوست بوجود می‌آورند: مانند هیالورونیک اسید، الاستین و کلاژن.
- ترکیبات تشکیل دهنده فاکتور طبیعی مرطوب کننده: مانند اوره، اسید لاکتیک و فسفولیپیدها.
چطور مرطوب کننده مناسب را انتخاب کنیم؟
انواع مرطوب کننده در بازار موجود هستند و می‌توانند حاوی موادی باشند که قبلا به آن‌ها اشاره کرده‌ایم. این مرطوب کنندهها به شکل‌های مختلف (امولسیون‌های مایع، پماده و کرم‌ها) به فروش می‌رسند.
برای انتخاب مرطوب کننده مناسب باید به موارد زیر توجه داشته باشیم:
- نوع پوست:
مهمترین عامل برای انتخاب مرطوب کننده مناسب، نوع پوست است. به طور خلاصه 4 نوع پوست داریم:
-
- پوست خشک: پوست خشک درخشش ندارد و منافذ آن بسختی قابل مشاهده هستند. معمولا رنگ پوست خشک روشن‌تر است و در شدیدترین حالت ممکن است پوسته و یا ترک دیده شود.
- پوست چرب: پوست چرب بویژه روی پیشانی، بینی و چانه براق است و در لمس حالت چرب دارد. منافذ بزرگ قابل مشاهده هستند. افرادی که پوست چرب دارند، ممکن است در دوران نوجوانی دچار آکنه شوند.
- پوست معمولی: پوست معمولی خصوصیاتی مابین پوست خشک و چرب دارد؛ نه براق است و نه در لمس چرب! با این حال صاف است و به نظر رطوبت کافی دارد. منافذ باز نیستند.
- پوست مختلط: پوست مختلط شبیه به پوست طبیعی است، در ناحیه T صورت (پیشانی، پل بینی، بینی و مرکز چانه) فعالیت غدد چربی بیشتر است و پوست در این نواحی چرب به نظر می‌رسد.
برای افرادی که پوست خشک دارند، استفاده از مرطوب کننده‌هایی که فقط حاوی آبرسان هستند، کفایت نمی‌کند و این افراد باید از مرطوب کننده‌های چرب حاوی ترکیبات پوشاننده استفاده کنند.
فردی که پوست چرب یا متمایل به چرب دارد بجز در مواردی که پوست خشک می شود (تماس با باد سرد) نیاز به استفاده از مرطوب کننده ندارد. اگر پوست مستعد آکنه باشد، نباید از مرطوب کننده استفاده شود.
افرادی که پوست طبیعی یا نزدیک به طبیعی دارند، باید از مرطوب کننده‌هایی استفاده کنند که کمتر مواد پوشاننده و روغنی دارند. بهتر است از ترکیبات حاوی آبرسان استفاده شود.
فردی که پوست مختلط دارد، نباید مرطوب کننده در ناحیه T صورت استفاده کند. در دیگر نواحی صورت می‌توان از مرطوب کننده حاوی آبرسان استفاده کرد.
توجه داشته باشید که با افزایش سن، پوست خشکتر می‌شود و اگر پیش از این نیاز به استفاده از مرطوب کننده نداشته‌اید، با افزایش سن ممکن است ناچار به استفاده از این مواد باشید. همچنین تغییرات محیطی هم می‌توانند سبب نیاز به استفاده از مرطوب کننده شوند (رفتن به مناطق خشک).
2. قوام مرطوب کننده:
قوام مرطوب کننده عامل مهمی در انتخاب آن است؛ طبیعی است که محصولی که در لمس خوشایند به نظر نمی‌رسد و چسبنده یا روغنی به نظر می‌رسد، برای استفاده مناسب نیست.
3. مواد اضافه شده به مرطوب کننده(نگهدارنده ها): عطرها و مواد نگهدارنده می‌توانند پوست را حساس کنند یا سبب تحریک پوست شوند. افرادی که به این مواد حساسیت دارند باید از استفاده از مرطوب کننده‌های حاوی این مواد خودداری کنند.
4. ضد آفتاب‌های موجود در مرطوب کننده: اگر قرار است از مرطوب کننده در هنگام عصر یا شب استفاده کنید، لازم نیست مرطوب کننده حاوی ضد آفتاب انتخاب کنید.
5. ترکیبات غیر مرطوب کننده و اضافی در مرطوب کننده: موادی مانند آلانتوئین، ژلاتین، ویتامین‌ها و رویال ژلی چیزی به مرطوب کننده اضافه نمی‌کنند و به نظر نمی‌رسد تاثیری در پیشگیری از پیری پوست هم داشته باشند.
از مرطوب کنندهها چطور باید استفاده کرد؟
به راهنمای استفاده از مرطوب کنندهها توجه کنید:
- به عنوان یک قانون افرادی که پوست خشک دارند، نباید بطور مکرر صورت خود را با صابون بشویند. همچنین باید تا جای ممکن از عوامل محیطی خشن نظیر باد سرد و آب و هوای خشک دوری کنند.
- بهتر است مرطوب کننده بعد از تمیز کردن پوست مصرف شود (بعد از شستشوی صورت که هنوز پوست نم دارد). مرطوب کننده باید با ملایمت روی پوست مالیده شود و نیازی به سائیدن (اسکراب کردن) نیست؛ چرا که می‌تواند پوست را تحریک کند.
- تعداد دفعات استفاده از مرطوب کننده بستگی به نوع پوست دارد و مشخص است که افرادی که پوست خشک دارند، باید به دفعات بیشتری از مرطوب کننده استفاده کنند.
- اگر ناحیه T صورت چرب است، بهتر است مرطوب کننده به این بخش از صورت مالیده نشود.
مرطوب کننده‌های صورت با مرطوب کننده‌های بدن چه تفاوتی دارند؟
در مجموع تفاوت قابل توجهی بین مرطوب کننده‌های صورت و مرطوب کننده‌های دیگر قسمت‌های بدن وجود ندارد. هر مرطوب کننده‌ای که بتواند مقدار آب پوست صورت را افزایش بدهد، می‌توان محتوای آب پوست دیگر قسمت‌های بدن را هم بیشتر کند.با این حال با توجه به این که سطح پوست بدن بیشتر است، کارخانه‌های تولید کننده، مرطوب کننده‌های بدن را بیشتر بصورت امولسیون‌های مایع تولید می‌کنند تا در مقایسه با کرم و پماد استفاده از آن‌ها آسان‌تر باشد.البته این مسئاله قانون نیست و مرطوب کننده‌های صورت هم می‌تونند به شکل مایع باشند و بسیاری از مرطوب کننده‌های بدن به شکل پماد یا کرم عرضه می‌شوند.
برخی از مرطوب کننده‌های بدن برای استفاده در حمام، برای افرادی که پوست‌های خیلی خشک دارند، ساخته شده‌اند.
