همچنان کتاب رادیولوژی هرینگ را مرور می‌کنیم که رفرانس آزمون‌های پیش‌کارورزی و دستیاری است. با ارتباط دادن مطالب کوتاه (ده نکته) به هم می‌توانید در کمترین زمان ممکن، مهم‌ترین نکات رادیولوژی را مرور کنید. با لینک‌های موجود در هر متن، دسترسی شما به مطالب مرتبط آسا‌ن‌تر می‌شود. امروز نوبت نکات مربوط به وجود هوای آزاد در داخل شکم است.
نکته اول: در شکم، چهار محل شایع وجود هوا خارج از مجرای گوارش عبارتند از : ۱- داخل پریتوان (هوای آزاد)؛ ۲- رتروپریتوان؛ ۳- دیواره روده (پنوموماتوز روده)؛ ۴- سیستم صفراوی (پنوموبیلی).
نکته دوم: سه نشانه رادیوگرافیک اصلی وجود هوای آزاد در داخل پریتوان (بر اساس شیوع) عبارتند از: ۱- مشاهده هوا زیر دیافراگم؛ ۲- مشاهده هر دو سمت دیواره روده؛ ۳- مشاهده لیگامان فاسیپاروم.
نکته سوم: هوا به بالاترین نقطه شکم می‌رود. بنابراین در وضعیت ایستاده، هوای آزاد معمولا در زیر دیافراگم، بصورت لوسنسی هلالی، موازی سطح زیرین دیافراگم دیده می‌شود. اندازه این هلال می‌تواند با مقدار هوای آزاد تناسب داشته باشد: هرچقدر مقدار هوا کمتر باشد، هلال باریک‌تر است و هر چقدر هوا بیشتر باشد، هلال بزرگ‌تر است.
نکته چهارم: اگرچه بهترین روش برای مشاهده هوای آزاد در شکم، سی‌تی اسکن است، اما در بیشتر موارد ارزیابی بیمار با انجام رادیوگرافی معمول شروع می‌شود. رادیوگرافی شکم روش غربالگری مهمی برای تشخیص هوای آزاد در داخل شکم است. هوای آزاد در زیر همی‌دیافراگم راست بهتر دیده می‌شود (محل کبد که دانسیته بافت نرم دارد). مشاهده هوای آزاد در زیر همی‌دیافراگم چپ دشوارتر است. زیرا ساختمان‌های حاوی هوا نظیر فوندوس معده و خم طحالی کولون در این محل قرار دارند.
نکته پنجم: اگر بیمار نتواند بایستد یا وضعیت Upright داشته باشد، برای تشخیص هوای آزاد داخل شکم از رادیوگرافی Left Lat Decubitus استفاده می‌شود.
نکته ششم: گاه کولون طبیعی بین قله کبد و همی‌دیافراگم راست قرار می‌گیرد و به اشتباه هوای آزاد داخل شکم تشخیص داده می‌شود: نشانه Chilaiditi. در صورت شک، یا از رادیوگرافی Left Lat Decubitus یا سی‌تی اسکن استفاده می‌شود.
نکته هفتم: در رادیوگرافی طبیعی شکم، معمولا تنها هوای داخل مجرای روده دیده می‌شود و خود دیواره روده قابل مشاهده نیست. وجود هوا در پریتوان سبب می‌شود تا دیواره روده هم دیده شود. .توانایی مشاهده هر دو سمت دیواره روده، نشانه وجود هوا داخل پریتوان است: نشانه Rigler.
نکته هشتم: لیگامان فالسی‌پاروم از روی لبه آزاد کبد در قدام و درست در سمت راست بخشی فوقانی مهره‌های کمری عبور می‌کند و در حالت طبیعی غیر قابل مشاهده است. در صورت وجود مقدار زیاد هوای آزاد، اگر بیمار در وضعیت خوابیده به پشت باشد؛ ممکن است این لیگامان قابل مشاهده شود.
نکته نهم: شایع‌ترین علت وجود هوای آزاد در داخل شکم، پارگی یکی از لوپ‌های حاوی هوای روده است: معده، روده بزرگ یا کوچک. پرفوراسیون زخم پپتیک شایع‌ترین علت غیر یاتروژنیک وجود هوای آزاد در داخل شکم است.
نکته دهم: تا ۵ تا ۷ روز بعد از جراحی شکمی ممکن است هوای آزاد در داخل شکم دیده شود. مقدار هوا باید بتدریج کم شود.
