چه عواملی در رنگ پوست تاثیر دارند
رنگ پوست توسط عوامل مختلفی مشخص می‌شود:
- ضخامت پوست؛
- رگ‌های خونی پوست: تراکم رگ‌های خونی و مقدار باز بودن آن‌ها می‌تواند در تعیین رنگ پوست موثر باشد: هر چقدر رگ‌های خونی پوست متراکم‌تر (به هم نزدیک‌تر) و گشادتر باشند، پوست قرمزتر به نظر می‌رسد.
- مقدا ر اکسیژن موجود در خون: اگر خون حاوی مقدار بالای اکسیژن باشد، پوست به رنگ قرمز روشن دیده می‌شود. اما اگر اکسیژن خون کم باشد، پوست رنگ آبی پیدا می‌کند.
- وجود رنگدانه‌های مختلف: رنگدانه‌های مختلف می‌توانند رنگ پوست را تغییر بدهند: به عنوان مثال کاروتن ماده‌ای است که ساختمان شیمیایی شبیه به ویتامین آ دارد و می‌تواند به پوست رنگ زرد بدهد: فردی که زیاد هویج می‌خورد (که کاروتن زیادی دارد)، پوستی زرد رنگ پیدا می‌کند.
- مقدار ملانین پوست.
در بین عوامل فوق، مهمترین عامل تعیین کننده رنگ پوست، ملانین است. ملانین رنگدانه‌ای است که توسط سلول‌های خاصی در پوست (ملانوسیت‌ها) ساخته می‌شود. مقدار ملانینی که در پوست تولید می‌شود، به عوامل زیر بستگی دارد:
- نژاد: پوست افراد تیره‌پوست ملانین بیشتری تولید می‌کند.
- عوامل ژنتیکی: وراثت؛
- عوامل هورمونی؛
- تماس با نور خورشید.
برنزه شدن یعنی تولید ملانین به دنبال تماس با نور خورشید. تا حدودی می‌شود برنزه شدن را نوعی ساز و کار محافظت کننده در نظر گرفت؛ زیرا ملانین از پوست در برابر آسیب ناشی از نور خورشید محافظت می‌کند. وقتی مقدار ملانین در پوست افزایش می‌یابد، محافظت در برابر نور خورشید بیشتر می‌شود. البته باید توجه داشت که این محافظت، بویژه در افرادی که پوستی روشن دارند، کافی نیست و تماس مکرر با نور خورشید به پوست آسیب می‌رساند. ایجاد لکه‌های قهوه‌ای روی پوست یکی از آسیبهایی است که در اثر تماس مکرر و محافظت نشده با نور خورشید ایجاد می‌شود.
بسیاری از مراجعه کنندگان به درمانگاه‌های پوست از وجود لکه‌ها یا ضایعات تیره رنگ بر روی پوست و یا یکدست نبودن رنگ پوست خود شکایت دارند. علت اصلی این مشکلات توزیع غیر طبیعی و غیر یکنواخت ملانین در پوست است. بخاطر داشته باشید که برای درمان لکه‌ها و ضایعات تیره پوستی حتما به پزشک مراجعه کنید، زیرا:
- گاه ضایعه تیره رنگی که روی پوست ایجاد شده است، نوعی سرطان پوست است و مشخص است که نمی‌شود سرطان پوست را با ترکیبات بی‌رنگ کننده از بین برد. چنین ضایعه‌ای باید توسط پزشک برداشته شود و به آزمایشگاه فرستاده شود تا توسط میکروسکوپ بررسی شود.
- انواع ترکیبات بی‌رنگ کننده وجود دارد و برای هر فرد و هر لکهای ترکیب خاصی بهتر اثر می‌کند.
انواع لکهای تیره پوست
کک مک
کک مک یا فرکل بصورت لکه‌های قهوه‌ای روشن، اغلب در بیمارانی که پوست روشن و موهای روشن یا قرمز دارند، ایجاد می‌شود. این لکه‌های کوچک هستند و 5 میلی‌متر قطر دارند.
کک مک در ابتدای کودکی، بین سنین 2 و 4 سال ظاهر می‌شود و اغلب بر روی قسمت‌هایی از پوست دیده می‌شود که در تماس با نور خورشید است: صورت (بویژه بینی)، شانه‌ها و قسمت بالایی پشت.
تابستان‌ها کک مک تیره‌تر می‌شود و در زمستان کمرنگ‌تر شده، لکه‌ها کوچک‌تر می‌شوند و حتی ممکن است ناپدید شوند.
برای پیشگیری از ایجاد کک مک باید از تماس بیش از حد با نور خورشید پرهیز کرد. برخی از داروهای روشن کننده می‌توانند کک مک را کمرنگ کنند؛ اما تاثیر این داروها ناکامل است و سبب ناپدید شدن کامل آن‌ها نمی‌شوند.
لکه‌های آفتابی
لکه آفتابی یا لنتیگوی آفتابی را لکه‌های ناشی از افزایش سن یا لکه‌های کبدی می‌دانند (که تصوری اشتباه است). علت اصلی ایجاد این لکه‌ها، تماس مکرر با نور خورشید است و به همین دلیل این لکه‌ها بیشتر در مناطقی از بدن ظاهر می‌شوند که تماس با نور خورشید دارند: صورت، پشت دست‌ها، بالای قفسه سینه و طرفین بازوها.
این لکه‌ها رنگی از قهوه‌ای تا قهوه‌ای متمایل به سیاه دارند و اغلب گرد یا بیضی هستند و اندازه‌های متفاوتی از چند میلی‌متر تا 1 سانتی‌متر دارند؛ گاه لکه‌های کوچک‌تر به هم می‌پیوندند و لکهای بزرگ‌تر بوجود می‌آورند. لکه‌های آفتابی معمولا بعد از 40 سالگی شروع به ظاهر شدن می‌کنند.
معمولا لکه‌های آفتابی خطرناک نیستند، اما از نظر زیبایی اهمیت دارند و بسیار تمایل دارند آن‌ها را از بین ببرند.
ملاسما (کلوآسما یا ماسک حاملگی)
ملاسما نوعی لک تیره پوستی است که عمدتا روی صورت دیده می‌شود و بیشتر زنان حامله را گرفتار می‌کند و به همین دلیل به آن ماسک حاملگی هم گفته می‌شود. در دوران حاملگی، بخش‌هایی از پوست بدن که رنگ تیره‌تری دارند، پررنگ‌تر می‌شوند. در حالت خفیف می‌توان این تیرگی را در هاله اطراف نوک پستان‌ها مشاهده کرد؛ در موارد شدیدتر که صورت گرفتار می‌شود، ملاسما بوجود می‌آید.
در ملاسما نواحی قهوه‌ای رنگ (از روشن تا تیره) معمولا بصورت متقارن بر روی صورت ایجاد می‌شود. این عارضه بیشتر لب فوقانی، گونه‌ها، چانه و پیشانی را گرفتار می‌کند. علت ایجاد ملاسما مشخص نشده است، اما احتمالا نوعی عامل هورمونی در ایجاد آن دخالت دارد.
اگرچه ملاسما عمدتا در حین حاملگی ایجاد می‌شود، اما ممکن است به دنبال مصرف قرص‌های ضد بارداری یا برخی از هورمون‌ها یا داروهای دیگر در زنان ایجاد شود. در برخی از زنان ملاسما بدون آن که علت مشخصی داشته باشد، بوجود می‌آید. اگر ملاسما با حاملگی ارتباط داشته باشد، اغلب در ماه‌های بعد از اتمام حاملگی کمرنگ‌تر می‌شود.
پیش از استفاده از داروهای روشن کننده برای ملاسما، باید دو اقدام مهم زیر انجام شود:
- به حداقل رساندن تماس با نور آفتاب؛
- مشاوره با متخصص پوست: برخی از هورمون‌ها و یا داروها می‌توانند مسبب یا تشدید کننده ملاسما باشند، باید با متخصص پوست در مورد توقف مصرف این داروها مشورت شود.
لکهای تیره ناشی از التهاب پوست(PIH)
به دنبال التهاب پوست ممکن است لکهای تیره به جا بماند. از جمله اختلالات التهابی پوست که می‌توانند با ایجاد لکهای تیره همراه باشند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آکنه؛
- درماتیت ناشی از تماس با مواد مختلف؛
- آسیب‌ها یا سوختگی‌های پوستی.
انواع داروهای روشن کننده پوست
هیدروکینون
هیدروکینون دارویی مورد تائید برای روشن کردن و بی‌رنگ کرده لکهای تیره پوستی است. این دارو در پوست مانع تولید ملانین می‌شود و یا سرعت تولید آن را آهسته می‌کند.
هیدروکینون با غلظت 4% در بازار موجود است. در آمریکا هیدروکینون تا غلظت 2% بدون نسخه پزشک فروخته می‌شود و در برای خریدن غلظت بالاتر از 2% آن نیاز به نسخه پزشک است. در غلظت‌های بالا (بالای 5%) این دارو می‌تواند سبب تحریک پوست شود (قرمزی، خارش و سوزش پوست) بدون آن که تاثیر بیشتری داشته باشد. در اروپا هیدروکینون بدون نسخه قابل خریداری نیست.
نحوه استفاده از هیدروکینون
هیدروکینون باید دو بار در روز (صبح و شب، قبل از رفتن به بستر) باید روی پوست مالیده شود. در صورت استفاده از هیدروکینون، بهتر است از ضد آفتاب هم استفاده شود.
از هیدروکینون در ترکیب با دیگر داروهای روشن کننده و یا کورتیکواستروئیدهای موضعی هم استفاده می‌شود.
تاثیر هیدروکینون
بعد از چند هفته استفاده می‌توان تاثیر هیدروکینون را در روشن کردن لکهای تیره پوست دید. در مجموع در 70 تا 80% از بیماران با استفاده از ترکیب‌های حاوی هیدروکینون، وضعیت لکهای تیره پوستی بهتر می‌شود. البته در برخی از موارد، استفاده از هیدروکینون سبب روشن‌تر شدن لکهای تیره نمی‌شود و در این حالت باید استفاده از دارو را متوقف کرد، اما همچنان بیمار باید به استفاده از ضد آفتاب ادامه دهد.
توجه داشته باشید که ممکن است اثر روشن کننده هیدروکینون موقت باشد و بعد از مدتی، در صورت قطع درمان، دوباره پوست تیره شود و به وضعیت قبلی بازگردد. در این حالت ممکن است پزشک از ترکیبی با غلظت بالاتر هیدروکینون استفاده کند و یا از ترکیب هیدروکینون با دیگر داروهای روشن کننده استفاده نماید.
عوارض جانبی هیدروکینون
هیدروکینون می‌تواند سبب نارنجی شدن ناخن‌ها شود؛ بنابراین در هنگام استفاده از هیدروکینون باید مراقب بود تا دارو با ناخن‌ها تماس نداشته باشد.
هیدروکینون ممکن است سبب تحریک پوست شود. این حالت با قرمزی، خارش و یا سوزش پوست مشخص می‌شود. در این حالت باید درمان متوقف شده، با پزشک مشورت شود.
یک نکته مهم
هیدروکینون مونوبنزیل اتر از نظر شیمیایی شبیه به هیدروکینون است، اما وقتی روی پوست مالیده می‌شود، به دو دلیل زیر نمی‌توان اثر آن را کنترل کرد:
- ممکن است اثر روشن کننده دارو در مناطقی از پوست مشاهده شود که با دارو تماس نداشته‌اند.
- اثر روشن کننده دارو تا چندین ماه بعد از قطع مصرف دارو ادامه می‌یابد.
به همین جهت از این دارو نباید برای از بین بردن لکهای تیره پوستی استفاده کرد. تنها مورد استفاده از هیدروکینون مونوبنزیل اتر به بیماری ویتلیلگو مربوط می‌شود. در بیماری ویتلیلگو لکه‌های سفید روی پوست ایجاد می‌شوند. علت بیماری مشخص نیست و احتمالا نوعی اختلال در سیستم ایمنی سبب می‌شود تا سلول‌های ایمنی بدن، ملانوسیت‌ها را از بین ببرند. در مواردی که بیماری گسترده باشد و مناطق وسیعی از پوست را گرفتار کرده باشد و نتوان رنگ پوست را به حالت طبیعی بازگرداند، می‌توان با استفاده از هیدروکینون مونوبنزیل اتر، بخش‌هایی از پوست را که رنگ طبیعی دارند، بی‌رنگ کرد و به این ترتیب پوست را یکدست و یک‌رنگ کرد. این درمان باید تحت نظر پزشک انجام شود.
رتینوئیک اسید
از رتینوئیک اسید برای بهبود وضعیت پیری پوست و نیز برای درمان آکنه استفاده می‌شود. این ماده، به تنهایی یا به همراه دیگر مواد می‌تواند به روشن شدن لکهای تیره پوست کمک کند.
آزلائیک اسید
آزلائیک اسید مانع تولید ملانین در پوست می‌شود و به همین دلیل می‌شود از آن برای روشن کردن لکهای تیره پوست استفاده کرد. آزلائیک با غلظت‌های مختلف (از 10% تا 35%) موجود است و باید دوبار در روز برای چندین ماه مورد استفاده قرار بگیرد. گزارش شده است که آزلائیک اسید در 70% از بیماران در مدت 5 ماه از شروع درمان سبب بهبود وضعیت لکهای پوستی می‌شود. متخصصین پوست از آزلائیک اسید برای درمان آکنه هم استفاده می‌کنند.
آلفا هیدروکسی اسیدها
آلفا هیدروکسی اسیدها می‌توانند تا حدودی پوست و یا لکهای تیره را روشن کنند. در گذشته ترکیبات روشن کننده پوست حاوی عصاره میوه‌ها و سبزیجات خاصی بودند (بویژه خیار، لیمو و توت‌فرنگی). اگر به دنبال استفاده از عصاره میوه‌ها یا سبزیجات، واقعا پوست روشن شود، این تاثیر می‌تواند ناشی از وجود آلفا هیدروکسی اسیدها در عصاره این میوه‌ها و سبزیجات باشد.
سایر ترکیبات روشن کننده
برای روشن کردن لکهای تیره پوست، ممکن است مواد زیر هم موثر واقع شوند:
- عصاره شیرین بیان؛
- اسید کوجیک: این ماده از مخمر گرفته می‌شود و مانع تولید ملانین در پوست می‌گردد. از اسمش می‌شود فهمید که اسید کوجیک اولین بار در ژاپن تولید شده است.
- آربوتین
- برخی از عصاره‌های گیاهی نظیر گانودرما و چای سبز.
دیگر درمان‌های روشن کننده پوست
برای روشن کردن یا از بین بردن لکهای تیره پوست متخصصین پوست از روش‌های دیگری هم استفاده می‌کنند. ممکن است این درمان‌ها موثرتر از درمان با داروهای موضعی باشند. توجه داشته باشید برای هر نوع لک پوستی درمان خاصی بهتر اثر می‌کند و پزشکی که در این زمینه متخصص است، می‌تواند بهترین درمان را انتخاب کند. به عنوان مثال ممکن است برای درمان ملاسما (ماسک حاملگی) لیزر روش خیلی مناسبی نباشد؛ اما برای از بین بردن لکه‌های آفتابی بهتر از هر روش دیگری اثر کند. در مجموع از جمله دیگر روش‌هایی که برای روشن کردن لکهای پوستی به کار می‌روند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- فریز کردن (منجمد کردن) با نیتروژن مایع
- درمان با لیزر
- استفاده از مواد شیمیایی خاص مانند تریکلورواستیک اسید.
