در انسان‌ها، ناخن معادل پنجه یا چنگال در دیگر پستانداران است؛ اما در اثر تکامل، اهمیت ناخن برای انسان‌ها به عنوان ابزار یا اسلحه کمرنگ‌تر شده است.فبلا در مقاله ساختمان و عملکرد پوست با ساختار پوست آشنا شدیم. در این مطلب قصد داریم در مورد ساختمان ناخن و کاربردهای آن صحبت کنیم.
امروزه ناخن در انسان‌ها دو کاربرد اصلی دارد: محافظت کردن از انگشتان و کمک به انجام فعالیت‌های مختلف با دست‌ها.(صد البته کاربرد زیبایی هم دارند به ویژه در خانمها )
در انسان‌ها وجود ناخن‌هایی سالم که از نظر ظاهری زیبا باشند، اهمیت زیادی دارد: مراقبت کافی از ناخنها حس خوبی ایجاد می‌کند و علاوه بر این سلامت ناخنها می‌تواند نشان‌دهنده وضعیت مناسب سلامت عمومی فرد باشد. تا حدی وضعیت ناخنها می‌تواند وضعیت اجتماعی فرد را هم مشخص کند.
ترکیب ناخنها
ناخنها عمدتا از کراتین تشکیل شده‌اند. کراتین همان پروتئینی است که در ساختمان پوست و مو هم وجود دارد. ناخنها از کراتین سخت ساخته شده‌اند که از نظر ترکیب شیمیایی شبیه به ماده تشکیل‌دهنده شاخ حیوانات است. این نوع کراتین گوگرد بیشتری نسبت به کراتین طبیعی پوست دارد. علاوه بر این ناخنها حاوی مقادیر کمی عناصری نظیر کلسیم، آهن و روی هستند. انعطاف‌پذیری نسبی ناخنها ناشی از وجود ترکیباتی به نام فسفولیپید است.
آب به راحتی از ناخن عبور می‌کند؛ بیشتر از مقداری که می‌تواند از پوست بگذرد؛ و برای همین تماس مکرر با آب و مواد تمیز کننده سبب خشک و شکننده شدن ناخنها می‌شود.
استحکام ناخن فقط به ترکیب آن بستگی ندارد؛ بلکه شکل ناخن هم در ایجاد استحکام آن موثر است: شکل طبیعی ناخنها محدب است. ناخنهای محدب قوی‌تر از حالت مسطح هستند.
ساختمان ناخن
ناخن از بخش‌های زیر تشکیل شده است:
- صفحه ناخن: بخش خارجی و قابل مشاهده ناخن را صفحه ناخن می‌نامند.
- ماتریکس ناخن: ماتریکس ناخن ریشه ناخن است: بخش زنده و فعال ناخن! سلول‌های ماتریکس ناخن در قاعده ناخن و در زیر چین پوستی ناخن قرار دارند. این سلول‌ها بطور مداوم تکثیر می‌شوند و به این ترتیب است که ناخن رشد می‌کند. اگر ماتریکس ناخن آسیب ببیند یا تخریب شود، ناخن از شکل می‌افتد و تخریب شدید و دائمی ماتریکس سبب تغییر شکل دائمی ناخن می‌شود و حتی ممکن است سبب افتادن کامل آن گردد.
- لانولا: ساختمانی سفید رنگ و هلال شکل است که در قاعده ناخن دیده می‌شود. لانولا جلوترین بخش ماتریکس ناخن (بخش قابل مشاهده ماتریکس ناخن) است.
- بستر ناخن: بافت نرمی که در زیر صفحه ناخن قرار دارد، بستر ناخن نام دارد. بستر ناخن حاوی عروق بسیار زیاد و ریز است و وجود این عروق سبب می‌شود ناخن رنگ صورتی داشته باشد. رنگ واقعی صفحه ناخن (به تنهایی) سفید است.
- چین ناخن: لایه پوستی است که ریشه و طرفین ناخن را در بر گرفته است.
- کوتیکل: لایه شاخی چین ناخن است که می‌تواند تا روی صفحه ناخن هم ادامه یابد.
رشد ناخن
ناخنهای دست در هر ماه 3 تا 4 میلی‌متر رشد می‌کنند. رشد ناخنهای پا آهسته‌تر است (حدود 40% سرعت رشد ناخنهای دست).
عوامل مختلفی بر روی سرعت رشد ناخنها اثر می‌گذارند:
- رشد ناخنها تحت تاثیر آب و هوا قرار دارد: در آب و هوای گرم تسریع می‌شود و در آب و هوای سرد آهسته‌تر.
- سن نیز روی رشد ناخنها اثر می‌گذارد: در افراد جوان، ناخنها سریع‌تر رشد می‌کنند. با افزایش سن مختصری سرعت رشد ناخنها کم می‌شود.
- در صورت استفاده از انگشتان (به عنوان مثال تایپ کردن) سرعت رشد ناخنها بیشتر می‌شود و به همین دلیل در افراد راست دست، ناخنهای دست راست سریع‌تر از ناخنهای دست چپ رشد می‌کنند.
- برخی از داروها ممکن است روی سرعت رشد ناخنها اثر بگذارند.
- در دوران حاملگی ناخنها سریع‌تر رشد می‌کنند.
اصول کلی مراقبت از ناخنها
مراقبت از ناخنها سبب می‌شود تا ناخن‌هایی سالم و زیبا داشته باشید:
- نباید از ناخنها به عنوان نوعی ابزار یا وسیله استفاده کرد (به عنوان مثال برای باز کردن در قوطی‌های نوشیدنی). ناخنهای دراز (که از لبه‌های انگشت جلوتر می‌روند)، راحت‌تر می‌شکنند و به همین دلیل بلند کردن ناخنها به نظر کار درستی نمی‌آید.
- باید از جویدن ناخنها خودداری کرد.
- تماس مکرر با آب سرانجام سبب خشکی و آسیب دیدن ناخنها می‌شود: ناخنها شکننده‌تر شده، انتهای آن‌ها لایه لایه می‌شود.
- قبل از کوتاه کردن ناخنها، باید دست‌ها را در آب گرم خیس کرد تا ناخنها نرم‌تر شوند. ناخنها باید طوری کوتاه شوند که لبه جلویی آن‌ها مدور باشد، اما کناره‌ها صاف و بدون انحنا باشند. نباید گوشه‌های ناخن را گرد کرد؛ همچنین نباید ناخن را تا عقب‌تر از خط روش طبیعی کوتاه کرد. کوتاه کردن ناخنها به این روش، سبب استحکام بیشتر آن‌ها می‌شود. همچنین با این روش کوتاه کردن، از رشد ناخن به داخل بافت اطراف (که عارضه‌ای دردناک و ناراحت کننده است)، جلوگیری می‌شود.
شکنندگی و لایه لایه شدن ناخن
شکنندگی و لایه لایه شدن ناخن شایع است و در خانمها بیشتر از آقایان دیده می‌شود. شکنندگی بیش از حد ناخنها می‌تواند ناشی از نوعی مشکل طبی زمینه‌ای مانند سوتغذیه باشد، اما در مجموع شایع‌ترین علت شکنندگی ناخن، خشکی آن، در نتیجه تماس بیش از حد با آب و مواد شوینده است. حتی شستشوی معمولی و ساده دست‌ها، اگر مکرر انجام شود می‌تواند سبب خشکی ناخنها شود. تماس بیش از اندازه با مواد تمیز کننده (مانند مایع ظرف شویی) و یا استفاده بیش از حد از مواد از بین برنده لاک ناخن، به کراتین ناخن آسیب می‌رساند و در نتیجه محتوای آب ناخن کاهش یافته، ناخن خشک‌تر و شکننده‌تر می‌شود. به موارد زیر توجه داشته باشید:
- برای پیشگیری از تماس مکرر ناخنها با رطوبت و مواد تمیز کننده و دیگر مواد شیمیایی می‌توان از دستکش استفاده کرد (دستکش نخی و روی آن دستکش پلاستیکی).
- باید بعد از هر بار شستشوی دست، با کرم‌های حاوی فسفولیپید ناخنها را چرب کرد.
