پوست بزرگترین ارگان در بدن است که هم وضعیت سلامتی آن بر سایر ارگانهای بدن تاثیر می گذارد و هم مانند آینه ای وضعیت سلامتی بدن را نشان می دهد. برای آشنایی با بیماریها و اختلالات پوست و اصول مراقبتها و درمانها در بیماریهای پوست، باید ساختمان پوست و عملکرد آنرا بشناسیم. در این مطلب قصد داریم در مورد ساختار و عملکردهای پوست صحبت کنیم.
ساختمان پوست
پوست از سه لایه تشکیل شده است:
- روپوست یا اپیدرم؛
- میان‌پوست یا درم؛
- زیر پوست یا هیپودرم.
اپیدرم
اپیدرم سطحی‌ترین لایه پوست است. خود این لایه از حدود 15 تا 20 ردیف سلول‌های فشرده به هم تشکیل شده است.
در پائین‌ترین بخش اپیدرم، سلول‌هایی وجود دارند که بطور مداوم در حال تکثیر هستند و سلول‌های جدیدی می‌سازند. با ایجاد سلول‌های جدید، سلول‌های قدیمی‌تر توسط آن‌ها به سطح پوست رانده می‌شوند و مسطح‌تر و صاف‌تر می‌شوند و آب خود را از دست می‌دهند و وقتی به سطحی‌ترین لایه می‌رسند، سلول‌هایی مرده هستند که در نهایت ریزش می‌کنند.
پس آخرین لایه اپیدرم، لایه کراتینی یا لایه شاخی (همان سلول‌های مرده که سرانجام می‌ریزند) است. سلول‌های مرده این بخش مسطح هستند و مثل سفال‌های سقف روی هم قرار گرفته‌اند. این سلول‌ها حاوی مقادیر زیادی از پروتئینی به نام کراتین هستند.
28 روز طول می‌کشد تا سلول جدیدی که در پائین‌ترین بخ اپیدرم تشکیل شده است، از لایه شاخی بریزد. در برخی از بیماریها نظیر پسوریازیس یا درماتیت سبورئیک سلول‌ها سریع‌تر تکثیر می‌شوند و سریع‌تر از پائین اپیدرم به بالای آن (به لایه شاخی) می‌رسند. و به سبب تسریع در روند حرکت رو به بالای سلول‌های اپیدرم، در سطح پوست کراتین تجمع پیدا می‌کند؛ این تجمع غیرطبیعی کراتین بصورت پوسته‌های ضخیم در سطح پوست دیده می‌شود.
درم
درم در زیر اپیدرم قرار دارد و بالاترین قسمت آن دارای برآمدگی‌هایی است که به داخل فرورفتگی‌های اپیدرم می‌رود. درم عمدتا از ماده‌ای بدون شکل تشکیل شده است که مانند سیمانی برای تمام اجزای موجود در درم عمل می‌کند. در داخل این ماده بی‌شکل، موارد زیر وجود دارند:
- سلول‌های درم: سلول اصلی درم فیبروبلاست است که ماده بین سلولی و کلاژن تولید می‌کند.
- الیاف کلاژن و الاستین: کلاژن و الاستین پروتئین‌های به شکل رشته هستند. این رشته‌ها در داخل ماده بین سلولی درم در هم تنیده شده‌اند و سبب استحکام (الیاف کلاژن) و انعطاف‌پذیری (الیاف الاستین) پوست می‌شوند. اگر الیاف کلاژن و الاستین در نتیجه عواملی نظیر افزایش سن یا تماس بیش از حد با نور آفتاب آسیب ببینند، پوست شل می‌شود و بعد از کشیدن، دوباره به وضعیت اول خود بر نمی‌گردد و نازک و چروکیده به نظر می‌رسد.
- رگ‌های خونی: خون مواد غذایی و اکسیژن را به اعضای بدن می‌رساند و مواد دفعی را از آن‌ها می‌گیرد.
- اعصاب و اعضای حسی؛
- غدد چربی: غدد چربی یا غدد سباسه به فولیکل‌های مو متصل هستند و ترشحات خود را از یک مجرای باریک و از طریق فولیکل مو به سطح پوست می‌ریزند.
- موها: در مورد ساختمان موها در مقاله دیگری به تفصیل صحبت خواهیم کرد.
- غدد عرق: غدد عرق از لوله طویلی تشکیل شده‌اند که پائین‌ترین بخش آن‌ها پبچ و خم زیادی دارد. این لوله ضخامت درم و اپیدرم را طی می‌کند و به سوراخ کوچکی در سطح پوست ختم می‌شود. در کل بدن 2 تا 3 میلیون غده عرق وجود دارند، اما این غدد توزیع یکسانی ندارند: پوست صورت و کف دست و پا غدد عرق بیشتری دارد. وظیفه اصلی غدد عرق، تنظیم دمای بدن است. وقتی عرق از سطح پوست تبخیر می‌شود، دمای بدن را پائین می‌آورد.
هیپودرم
لایه هیپودرم در زیر درم قرار دارد و شامل سلول‌های چربی است. این لایه چربی همانند محافظی از اعضای داخلی بدن در برابر ضربه‌های خارجی دفاع می‌کند و نیز می‌تواند از بدن در برابر سرما نیز محافظت کند. علاوه بر این چربی، منبع مهمی برای تامین انرژی بدن است.
در بدن، مقدار چربی و توزیع آن تحت‌تاثیر عوامل زیر قرار دارد:
- عوامل ارثی
- رژیم غذایی
- فعالیت جسمانی
ضخامت پوست
ضخامت پوست از 1 تا 4 میلی‌متر متفاوت است. ضخامت پوست و ضخامت لایه‌های آن در مناطق مختلف بدن متفاوت است.
- اپیدرم معمولا نازک است و بویژه در مناطقی مانند پوست پلک‌ها ضخامت کمتری هم دارد (نزدیک به 0.1(یک دهم) میلی‌متر).در کف دست‌ها و پاها اپیدرم ضخیم است (حدود 1 میلی‌متر ضخامت دارد).
- درم تا 20 برابر ضخیم‌تر از اپیدرم است و بویژه در پوست پشت ضخامت زیادی دارد (نزدیک به 3 تا 4 میلی‌متر).
- هیپودرم در ناحیه شکم و ران ضخیم‌تر است و در صورت ضخامت کمتری دارد.
وظایف پوست
پوست وظایف زیر را بر عهده دارد:
- به عنوان لایه محافظ بدن عمل می‌کند: پوست پوششی است که از بدن در برابر صدمات مکانیکی (سایش، فشار و ضربه)، سموم شیمیایی، اشعه ماورا بنفش نور خورشید و عوامل عفونی نظیر باکتری‌ها و قارچ‌ها محافظت می‌کند. بخاطر داشته باشید که پوست بدن بطور مداوم در تماس با باکتری‌ها است، اما سلول‌های لایه شاخی آن محکم به هم چسبیده‌اند و مانعی نفوذناپذیر در برابر ورود باکتری‌ها به بدن ایجاد می‌کنند. پوست علاوه بر این که از بدن در برابر محیط خارج محافظت می‌کند، وظیفه مهم دیگری را نیز بر عهده دارد: مانع دفع آب از بدن می‌شود. اگر پوست این وظیفه مهم را بر عهده نداشت، مقادیر زیادی آب از بدن دفع می‌شد، بطوری که حیات فرد به خطر می‌افتاد. اهمیت وظیفه پوست زمانی بهتر مشخص می‌شود که پوست آسیب ببیند: به عنوان مثال در سوختگی‌های گسترده، بیمار مقادیر زیادی آب از دست می‌دهد.
- انتقال حس‌های مختلف را بر عهده دارد: در لایه درم، اعصاب زیادی وجود دارند که حس‌های لمس، فشار، درد و حرارت را از پوست منتقل می‌کنند.
- تنظیم دمای بدن را بر عهده دارد: تبخیر آب از سطح پوست بدن، نوعی اثر خنک کننده دارد و سبب پائین آمدن دمای بدن می‌شود. عرق هم وقتی که تبخیر می‌شود، اما اثر را دارد. مقدار تعریق پوست بستگی به دمای بدن و شرایط محیطی دارد و ممکن است به چندین لیتر در روز برسد.
- ویتامین D تولید می‌کند: تماس با نور خورشید سبب تولید ویتامین D در پوست می‌شود. سپس ویتامین تولید شده در پوست وارد جریان خون می‌شود و به بافت‌های بدن می‌رود تا اثری را که لازم است ایجاد کند. وجود ویتامین D برای تنظیم سطح کلسیم در بدن لازم است.
- اثرات اجتماعی ایجاد می‌کند: پوست بدن، از طریق رنگ، کیفیت و بوی خود، می‌تواند پیام‌های اجتماعی و جنسی منتقل کند: به عنوان مثال قرمز شدن پوست صورت (در اثر اتساع عروق خونی پوست) می‌تواند نشان‌دهنده خجالت کشیدن باشد.
